محرم و جدال عقلانیت و ظاهرگرایی

اصرار بر برگزاری مراسم‌ عزاداری ماه محرم به همان سبک و سیاق سابق و با حضور گسترده مردمی و با این مدعا که «در مجالس امام حسین(ع) کرونا نفوذی ندارد و اصلاً اگر وجود هم داشته باشد، ما باید به عنوان محبان امام حسین(ع) در این مراسم‌ شرکت کنیم و به عشق امام حسین(ع) کرونا هم بگیریم و اگر هم بمیریم، اشکالی ندارد و یا اینکه در مجالس امام حسین، کرونا تحت امر امام حسین(ع) است و ...»، نوعی قرائت و خوانش ظاهرگرایانه و قشری‌مسلک از دین و مناسک دینی است. ظاهرگرایی در شکل افراطی آن زاییده جزم‌اندیشی، جهل و ناشی از فقدان عقلانیت است. رویکرد ظاهرگرایانه و قشری‌مسلک بیش از آن که به درون‌مایه، ماهیت و باطن دین و مناسک آن نظر کند به جنبه‌های ظاهری و شکلی آن بها می‌دهد. در واقع ظاهرگرایی دینی باعث می‌شود باطن و معنای واقعی دین و به تعبیری گوهر وجودی دین که همان اخلاق، معنویت و توحید است، به حاشیه برود و دین تنها به جنبه‌های ظاهری، شکلی و مناسکی آن تنزل پیدا کند. در چنین فضایی مجال تفکر و تدبر درباره احکام و مفاهیم دینی سلب می‌شود و دینداران تنها عمل به ظاهر احکام را شرط سعادت و رستگاری خود می‌دانند. 

این نوع مواضع و توجیهات ظاهرگرایانه برای برگزاری مراسم‌ عزاداری به سبک و سیاق قبلی در شرایط فعلی که پزشکان و متخصصان متعهد و دلسوز حوزه بهداشت و درمان معتقدند برگزاری هر گونه اجتماعات از جمله مجالس عمومی عزاداری و راه‌اندازی دسته‌های عزاداری و توزیع غذای نذری قطعاً و یقیناً باعث افزایش شمار مبتلایان به کرونا و مرگ هم‌میهنان خواهد شد و هیچ نهاد ناظری نیز توانایی ضمانت رعایت پروتکل‌های بهداشتی توسط میلیون‌ها عزادار را در این مراسم‌ ندارد، نه تنها هیچ مبنای دینی و عقلانی ندارد، بلکه بیان این نوع مواضع نشان آشکار جهل مقدس است که نه تنها برای عقل و علم، بلکه برای حفظ جان انسان‌ها که از واجبات و بدیهیات دینی به‌ شمار می‌رود، ارزش و اعتباری قائل نیست. علاوه بر این، چنین مواضعی آن هم از سوی برخی مدعیان دینی، بین دین و علم تقابل و تعارض ایجاد می‌کند و چنین نشان می‌دهد که دین با علم ضدیت دارد و دین برای سلامت و حفظ جان انسان‌ها ارزش قائل نیست. این رویکرد ثمره‌ای جز وهن و بدنام کردن چهره دین در جامعه ندارد.

امام حسین(ع) همانند دیگر ائمه معصومین(ع) برای حفظ جان خود و دیگران ارزش و احترام قائل بودند، به طوری که وقتی در مدینه و مکه و بنا به دلایل و براهین متقن عقلی و دینی حاضر به بیعت با یزید نشدند و بعد احساس کردند جان خود و خانواده و یارانشان در خطر است و می‌خواهند در مکه با ریختن خون ایشان، حرمت خانه خدا را بشکنند، از مکه خارج شدند و به سمت کوفه حرکت کردند. چنان‌که در منابع مختلف تاریخی آمده است، امام حسین(ع) در مصاف با سپاه حر و عمر سعد، خواستار بازگشت به مکه شدند؛ ولی اجازه این کار به ایشان داده نشد و سپاه یزید بازگشت ایشان را منوط به پذیرش بیعت با یزید دانست و چون دیدند راهی برای بازگشت ندارند و از طرفی حاضر به بیعت با یزید هم نیستند، در شرایطی قرار گرفتند که جنگ به ایشان تحمیل شد و امام نیز به دفاع از خود برخاستند و سرانجام در این راه به شهادت رسیدند.

این موضع امام(ع) به خوبی نشان می‌دهد که ایشان نه تنها دنبال جنگ نبودند، بلکه نمی‌خواستند شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که جان خودشان و دیگران به خطر بیفتد و جنگی رخ دهد، ایشان حتی کسی را برای همراهی با خود مجبور نکردند، بلکه همگان را از همراهی با خود مرخص کردند و انتخاب را به اراده و اختیار خود افراد گذاشتند. این موضع و رویکرد امام حسین(ع) باید برای پیروان آن حضرت الگو و درس‌آموز باشد و بدانند امام حسین(ع) در وهله اول بر حفظ جان و سلامت خود اهتمام می‌ورزیدند و نمی‌خواستند جان خود را به خطر بیندازند. اما متأسفانه در شرایط اخیر که روزانه بیش از صدها نفر به کرونا مبتلا می‌شوند و ده‌ها نفر فوت می‌کنند و حتی احتمال ابتلا به این ویروس در برخی جمع‌های کوچک و ارتباطات بین فردی بسیار بالاست، برخی که خود را از محبان امام حسین(ع) هم می‌دانند، تأکید دارند به هر قیمت ممکن باید مجالس عزاداری برگزار شود، حتی اگر حاضران در این جلسات کرونا بگیرند و بمیرند، چرا که معتقدند ما اختیار جان خود را داریم و حاضریم در راه امام حسین(ع) به کرونا مبتلا شویم.

این نوع نگاه و رویکرد افراط‌گونه به برگزاری مراسم‌ عزاداری به همان سبک و سیاق سنتی در شرایط خطیر امروز، در حالی از سوی برخی مدعیان دینی دنبال می‌شود که همه می‌دانیم حفظ جان انسان از واجبات است و به حکم صریح قرآن که می‌فرماید: «وَ لَا تُلْقُوا بِأَیدِیکمْ إِلَی التَّهْلُکةِ»، کسی نباید به دست خود جان خود را به هلاکت بیندازد» و یا به حکم حدیث: «لا‏‎ ‎‏ضَرَرَ و لا ضِرارَ فی الاسلام؛ ضرر رساندن به خود و دیگران در اسلام جایز نیست». بر اساس قواعد فقهی نیز اگر در شرایطی جان انسان در خطر باشد، انجام واجبات دینی در آن شرایط خطیر از انسان سلب می‎شود، چه برسد به اینکه پای عمل مستحبی مثل عزاداری در میان باشد.

در حالی که اکنون عقلا و پزشکان دلسوز و متعهد براساس رویکرد علمی، عقلانی و انسانی بر رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا تأکید می‌کنند، باید در نیت و انگیزه کسانی که معتقد به برگزاری مراسم‌ عزاداری به همان روش‌های سنتی هستند، تردید کرد. گویی برخی از راه مراسم‌ عزاداری به‌ نام امام حسین(ع) به دنبال ارتزاق و کسب منافع خود هستند.

بهنام افشار