تاثیر توازن فکری و قلبی در مراقبت معنوی

به گزارش ایکنا، سیدنصیر زیدی، مشاور مذهبی مرکز اسلامی الزهرا(س)، شامگاه 27 خرداد در نشست علمی «بحثی قرآنی درباره اخلاقیات و اخلاق‌شناسی در زمینه مراقبت از سلامت معنوی» که از سوی انجمن معارف دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، با اشاره به اهمیت سلامت اخلاقی و معنوی به عنوان موضوعی بسیار مهم، گفت: در این عرصه کمتر کار مهمی به خصوص از سوی اندیشمندان اسلامی انجام شده است.

وی با اشاره به معنای واژه خلق، گفت: راغب اصفهانی گفته است ریشه خلق و خُلق یکی است و وقتی می‌گوییم خَلق یعنی اشکال و هیئت‌ها و صورت‌هایی که انسان با چشم آن را می‌بیند و درک می‌کند. ایشان معتقد است خُلق به سجایا و مدرکات توام با بصیرت گفته می‌شود. اگر معرفت نفس داشته باشیم، می‌بینیم که یک‌سری سجایا و فضایل اخلاقی در ما وجود دارد که با چشم بصیرت و باطن آن را می‌توان دید و این امر مستلزم داشتن بصیرت و آگاهی است. وقتی در مورد تجسم اعمال در روز قیامت سخن می‌گوییم، مهم است که ما آن را با اخلاق پیوند دهیم، زیرا تجسم اخلاق با روح ما مرتبط است. در این دنیا هر قدمی که برمی‌داریم و هر نوع احساس و عاطفه‌ای که داریم و هر لحظه کاری که انجام می‌دهیم، روح و نفس ما را می‌سازد و اینها در قیامت تجسم خواهند شد. در روز قیامت حجاب‌ها برداشته خواهد شد و ملکات باطنی ما ظهور خواهد یافت و چیزی از خارج برای ما آورده نخواهد شد.   

معنویت و معناداری زندگی

معاون پژوهشی دانشکده الهیات ونکوور با تأکید بر اینکه این مسئله سبب می‌شود تا هر لحظه بیندیشیم که جایگاه حقیقی ما کجاست و در چه وضعی هستیم، بیان کرد: معنویت در زندگی انسان بسیار مهم است، زیرا باعث معناداری زندگی انسان می‌شود و کسی که به خدا، نبی و عدل الهی معتقد است یک فرق اساسی با دیگری دارد که به اینها باور ندارد، زیرا انسان مؤمن احساس تعالی و رشد می‌کند و متوجه می‌شود که چقدر نیروهای متعالی و ارزشمند در وجودش هست. 

مشاور مذهبی مرکز اسلامی الزهرا با بیان اینکه قرآن کریم از صبر جمیل سخن گفته است، اظهار کرد: صبر برای خدا، غیرخدا و... انواع صبر است و به انسان قدرت و نیرو می‌دهد تا با مشکلات مواجه شود. ما شیعه و محب اهل بیت(ع) هستیم و به آخرت اعتقاد داریم، ولی ممکن است طوری با آن مواجه شویم که معنویت لازم را برای ما به ارمغان نیاورند. بنابراین وقتی از معنویت حرف می‌زنیم، باید طوری در وجود ما رسوخ کند که ما را به انسان معنوی تبدیل کند و اخلاق بسیار مهم است.

وی با اشاره به اینکه در معنویت نوعی حرکت وجود دارد، تصریح کرد: معنویت یعنی چیزی در زندگی ما وجود دارد که از من قوی‌تر و بالاتر است و هم با تفکر و هم با اعتقادات مربوط است و چیزی بالاتر از تجربه حسی ما دارد. معنویت با هدفداری رابطه مستقیم باید داشته باشد و بتواند انسان را به رشد و تعالی اخروی برساند. 

زیدی با بیان اینکه اگر ما مسلمان و دیندار نباشیم باز می‌توانیم به یک امر قدسی معتقد باشیم و بارها بنده افرادی دیده‌ام که دین و مذهب ندارند، ولی به نوعی خدا را قبول دارند، اظهار کرد: انسان هرقدر در مذهب و باور توحیدی ابهام کمتری داشته باشد بیشتر از قدرت معنویت بهره خواهد برد. به خاطر دارم وقتی قصد داشتم بیماری را ببینم به محض اینکه خودم را به عنوان مشاور بخش مراقبت‌های معنوی بیمارستان معرفی کردم گفت معنویت را قبول ندارم و نیازی ندارم که با من صحبت کنید. او ابتدا کاملاً معنویت را منکر بود ولی خواب‌ها و رؤیاهای صادقه‌ای که در زندگی داشت با من در میان گذاشت و من بر همین اساس با او بحث کردم و او به معنویت اذعان کرد. 

تفاوت مراقبت معنوی و معنویت

وی افزود: گاهی انسان متوجه وجود معنویت در زندگی خود تفاوت مراقبت معنوی و معنویت نمی‌شود و در اینجا ما وارد موضوع سوم یعنی مراقبت معنوی می‌شویم. مراقبت معنوی از سنخ ارائه است، ولی گاهی معنویت و مراقبت معنوی را مخلوط می‌کنیم ولی فرق معنویت و مراقبت معنوی این است که از معنویت در راستای مراقبت معنوی استفاده می‌شود و معنویت سبب ارائه خدمات مرتبط با مراقبت معنوی می‌شود. حتی ما مسلمین و شیعیان منابع معنوی داریم، ولی توان استفاده از معنویت را نداریم و وقتی در مشکلات و گرفتاری هستیم نمی‌توانیم از آن بهره ببریم. مشکل اصلی ما نداشتن منابع معنوی نیست، بلکه در عدم استفاده از آن است. ما به خدا، نبوت، ولایت و امامت اعتقاد داریم، ولی چون در زندگی  از آن بهره نمی‌بریم، احساس می‌کنیم کاربرد زیادی ندارد؛ الان ما صبر و نیرو و استقامت بیشتری لازم داریم تا از یک بحران عبور کنیم، ولی چون راه استفاده را بلد نیستیم این باورهای معنوی به ما کمکی نمی‌کند.

زیدی ادامه داد: هنر مراقب معنوی این است که شخص را با منابع معنوی او مرتبط و کمک می‌کند که با استفاده از منابع معنوی در هر شخص او را به آرامش برسانیم و این کار، وقتی که فرد با مشکلات به خصوص بیماری دست و پنجه نرم می‌کند بیشتر مشهود است. همان‌طور که گفته شد اگر فردی باورهای اعتقادی دینی و مذهبی خاصی هم نداشته باشد، یکسری منابع معنوی حتی در حد خواب‌های صادقی که دیده است در وجود او هست که می‌تواند انرژی معنوی لازم را به او بدهد.

کاربرد فراگیر مراقبت معنوی

زیدی با بیان اینکه مراقبت معنوی محدود به بیمارستان و خدمات کلینیکی نیست، اظهار کرد: این در زندگی فردی و خانوادگی و جمعی ما هم مهم است و همه بدون استثنا نیاز به مراقبت و سلامت معنوی داریم یا باید خودمان سلامت معنوی را حفظ کنیم یا کسی باشد که آن را در وجود ما ایجاد و تقویت کند؛ مراقبت معنوی ارتباط مستقیمی با این آیه شریفه دارد که «الا بذکر الله تطمئن القلوب». ممکن است به یاد خدا باشیم، ولی آرامش نداشته باشیم و باید بدانیم که مشکلی در ما وجود دارد که این ارتباط به صورت کامل برقرار نمی‌شود. 

وی با بیان اینکه ارائه مراقبت معنوی نیازمند هنرمندی و توانمندی است و افراد صرفا با اینکه عالم دینی باشند محقق نخواهند شد، گفت: مراقبت معنوی صرفاً مربوط به تئوری و تفکر نیست و با عواطف و احساسات هم ارتباط دارد و ما هم از عواطف و احساسات بهره می‌بریم و هم از قدرت استدلال و برهان و تفکر استفاده می‌کنیم. در زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی معمولاً به احساسات و عواطف افراد کمتر توجه می‌کنیم و این ارتباط در مراقبت معنوی بسیار اهمیت دارد. کار مهم مراقب معنوی ایجاد پیوند قلبی با بیمار و فردی است که به مراقبت معنوی نیاز دارد، زیرا تا فرد به ما اعتماد نداشته باشد نمی‌تواند با ما مرتبط شود تا بتوانیم خدمات مراقبت معنوی را به او ارائه دهیم؛ وقتی فرد بیمار و نیازمند مراقبت معنوی باشد، می‌تواند اطلاعاتی را از زندگی خودش در اختیار ما بگذارد که به ما  اعتماد دارد. بنابراین ارزیابی، برنامه‌ریزی و ارائه بسیار مهم است و تا وقتی ارزیابی دقیقی از طرف مقابل نداشته باشیم، نمی‌توانیم خدمات معنوی خوبی را ارائه دهیم.

معاون پژوهشی دانشکده  الهیات ونکوور با تأکید بر اینکه مراقبت معنوی ارتباط مخصوصی با اخلاقیات دارد، تصریح کرد: در مراقبت معنوی تعادل و توازن میان فکر و قلب بسیار مهم است، یعنی همان قدر که اهل تفکر هستیم باید احساسات را در زندگی خودمان داشته باشیم و احساسات و عواطف دیگران را درک کنیم و همدلی و همدردی داشته باشیم.  وقتی در مورد اخلاق سخن می‌گوییم، در بُعد نظری آن هرقدر از ما بخواهند، می‌توانیم درباره آن حرف بزنیم و تبیین کنیم، ولی مهمتر این است که بتوانیم این بُعد را با کاربرد آن پیوند بدهیم؛ در زندگی عادی و ارتباطاتی که داریم مراقبت معنوی صرفاً با تفکر و حرف زدن محض سازگار نیست و باید در کنار آن با احساسات و عواطف هم کار کنیم.