راهبرد امام سجاد(ع) در شرایط دشوار
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به شرایط دشوار امام سجاد(ع) در دوران امامت خود که با دوران سراسر ظلم و فساد و تباهی بنی‌امیه همزمان بود، گفت: ایشان در این شرایط با روی‌آوردن به راهبردی علمی و ترویج اسلام ناب در قالب ادعیه، روایات و... و پرورش شاگردانی عالم، حراست از سیره نبوی و پیام عاشورا را به‌خوبی انجام داد.
واقعه عاشورا نه فقط رویدادی تاریخی، بلکه زنده‌ترین درس مقاومت، شهادت و بیداری برای تمام اعصار است؛ اما پیام آن چگونه به نسل‌های بعد منتقل شد؟ چه کسی ندای خونین حسین(ع) را به گوش تاریخ رساند؟ امام سجاد(ع)، این اسوه صبر و تبیین به میدان آمد و با افشاگری‌های کوبنده خود، چهره واقعی حکومت اموی را برملا و نهضت عاشورا را از تراژدی‌ای محض به مکتبی جاویدان تبدیل کرد. امام زین‌العابدین(ع) در روز عاشورا به‌دلیل بیماری نتوانست در جنگ شرکت کند؛ اما این بیماری، مشیت الهی بود تا ایشان در مقام سفیر عاشورا، رسالت بزرگ تبلیغ و افشاگری را بر عهده بگیرد.
به‌منظور آشنایی بیشتر با اقدامات تبیینی امام سجاد(ع)، خبرنگار ایکنا از اصفهان با اصغر منتظرالقائم، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان گفت‌وگو کرده است. شماره نخست این گفت‌وگو روز گذشته و همزمان با سالروز شهادت این امام همام با عنوان «نقش امام سجاد(ع) در تبیین فرهنگ عاشورا چه بود» منتشر شد و در ادامه، متن شماره دوم آن را می‌خوانیم.
ایکنا ـ در ادامه بررسی اقدامات افشاگرانه امام سجاد(ع)، به بخش بازگشت اسرا از شام رسیدیم. آیا بازگشت اسرا از شام به كربلا مستند تاریخی متقن دارد؟
بعضى گزارش‌ها حكايت از بازگشت اسرا به كربلا دارد. در ميان برخى مردم نيز مشهور است كه اسرا در روز اربعين حسينى همزمان با جابر بن عبداللّه انصارى، به زيارت مزار شهيدان كربلا آمدند. اين گزارش غيرمستند را به این دلايل نمى‌توان پذيرفت: ۱ ـ نعمان بن بشير كه از دشمنان اهل بيت(ع) بود، به هيچ روى نمى‌توانست خلاف دستور يزيد عمل كند و اسرا را با حضور مخالفان ديگر به جاى مدينه منوره، به كربلا ببرد. ۲ ـ پیمودن مسير كربلا تا كوفه و سپس كوفه تا شام و بازگشت دوباره به کربلا بيش از 40 روز زمان نياز داشت، علاوه بر اينكه مدت اقامت خاندان اهل بیت(ع) در كوفه و دمشق نيز میزان این زمان را افزایش می‌داد. ۳ ـ از نظر روانى و جسمى، زنان، دختران و كودكان مصيبت‌زده آمادگى چنين مسافرتى را نداشتند. ۴ ـ يزيد از تأثير حضور امام سجاد(ع) در دمشق ترسيد و ایشان را روانه مدينه منوره كرد؛ پس بعید است که بازگشت تأثيرگذار آن حضرت به كربلا را تحمل كند. ۵ ـ در آن زمان، مسير شام به مدينه منوره با مسیر شام به عراق كاملاً متفاوت بود و محافظان نمى‌توانستند زنان و بچه‌ها را از راه بيابان شام يا نَفُود به كربلا ببرند.
بیشتر بخوانید:
ایکنا ـ بازگشت امام سجاد(ع) و همراهان به مدینه چگونه انجام شد؟ نحوه روشنگری امام در این شهر چگونه بود؟
امام سجاد(ع) در نزديكى مدينه منوره توقف كرد و بشير بن جَذلم را به شهر فرستاد تا خبر بازگشت اسرا را به آگاهى مردم برساند. هنگامى كه اهل مدينه از بازگشت خاندان رسول‌اللّه(ص) مطلع شدند، سراسيمه خود را به كاروان رساندند. امام على بن الحسين(ع) در ميان مردم مدينه خطبه‌اى خواند و مصيبت فجيع و دردناک و داغ جانسوز خود را به آگاهى آن‌ها رساند و فرمود: «اى مردم! اباعبداللّه را همراه خاندانش كشتند و زنان و كودكانش را به اسارت بردند و سر بريده‌اش را بر بالاى نيزه در شهرها گردانيدند و اين مصيبتى است كه مانند ندارد. وه! كه اين مصيبت چه اندازه بزرگ و تلخ است. تمامى اين مصائبى را كه به ما رسيده، به خدا وامى‌گذاريم؛ زيرا او صاحب عزت و انتقام است.»
فاجعه هولناک و اسفناک كربلا، یعنی كشته‌شدن امام حسين(ع) و يارانش، اسارت خاندان رسول‌اللّه(ص) و افشاگرى‌هاى سفيران عاشورا، على بن الحسين(ع) و زينب(س) در كوفه، دمشق، مدينه منوره و در مسير راه‌ها، موجب بيدارى مردم اين شهرها و پى‌بردن به عمق جنايات يزيد شد. سخنرانى‌هاى آتشين حضرت زينب(س) و امام سجاد(ع) تأثير روانى و اجتماعى گسترده‌اى گذاشت. مردمى كه از همراهى خاندان رسول‌اللّه(ص) خوددارى كرده بودند، با مشاهده مصيبت‌هاى بزرگ آن خاندان، حالت‌های عذاب وجدان، سرزنش درونى و روحيه انتقام را تجربه می‌کردند. به همين سبب، امواج انقلاب سیدالشهدا(ع) در همه‌جا گسترش يافت و در شهرهاى عراق و حجاز، فرياد اعتراض و قيام بلند شد.
ایکنا ـ با گذر زمان و فاصله‌گرفتن از واقعه عظیم عاشورا، قطعاً امام سجاد(ع) ناچار بود تا روش دیگری را برای جهاد تبیین و افشاگری ظلم حاکمان در پیش گیرد؛ این روش را تبیین کنید.
پس از واقعه کربلا، امام سجاد(ع) با درک عمیق از نیازهای جامعه اسلامی آن زمان و چالش‌های پیش رو، تلاش می‌کرد از هر فرصتی برای هدایت امت و حفظ میراث نبوی استفاده کند و توانست با وجود همه فشارها، محدودیت‌ها و خفقان بنی‌امیه، پیام روشنگرانه خود را در قالب نهضتی علمی پیش ببرد و معارف ناب اسلامی را به نسل‌های بعد منتقل کند. امام سجاد(ع) در شرایط حساسی به این کار همت گمارد که سه آسیب عمده گریبان‌گیر جامعه اسلامی شده بود؛ نابودی بخشی از سنت نبوی، تحریف بخش دیگری از سیره پیامبر(ص) و قرارگرفتن بخشی دیگر در هاله‌ای از ابهام، چالش‌های این حوزه بود. این وقایع تلخ به‌دلیل صدور فرمان منع کتابت حدیث از سوی خلفا اتفاق افتاده بود؛ بنابراین ایشان با شفاف‌سازی و آگاهی‌بخشی، به گسترش و بسط اسلام اصیل و سیره فراموش‌شده نبوی پرداخت.
امام سجاد(ع) در طول 34 سال فعاليت علمى و فرهنگى، ميراث گرانسنگی براى تشيع باقى گذاشت و شيعه را از يكى از سخت‌ترين دوران تاریخی خود عبور داد؛ دورانی که فساد و تباهى و ظلم و ستمگرى از سوی بنی‌امیه همه‌جا را فراگرفته و همه ارزش‌هاى دينى و مظاهر اسلامى دستخوش تغيير و هتک حرمت شده بود. حرم رسول‌اللّه(ص) و مدينه منوره مورد تجاوز قرار گرفت، حرمت مكه و حرم امن الهى شكسته شد و خانه كعبه در سال ۶۴ هجرى به‌وسیله یکی از فرماندهان یزید، به نام مسلم بن عقبه مری آتش زده شد. یک بار ديگر نیز در سال ۷۳ هجرى به اُمّ‌القُرى حمله شد و امنيت حرم به‌وسيله حجاج بن يوسف از ميان رفت.
در این ایام که مصادف با دوران امامت امام سجاد(ع) بود، كشتار، حبس و شكنجه مسلمانان گسترش يافت. در اين روزگار، حجاج سه سال بر حجاز و يمن و 20 سال بر كوفه و ايران حكومت داشت و به غیر از کشتارهایی که در لشكركشى‌ها و جنگ‌هايش انجام می‌داد، ۱۲۰ هزار نفر را گردن زد. در هنگام مرگ این ظالم، 50 هزار مرد و 30 هزار زن در زندان وى محبوس بودند.
این فضای سیاسی سرشار از تنش، زندگی شیعیان و شخص امام(ع) را از جنبه‌های گوناگون تحت‌تأثیر قرار داده بود. این شرایط دشوار موجب شد تا امام(ع) شیوه‌های ویژه‌ای برای تبیین و افشاگری، ارتباط با جامعه مسلمانان و هدایت و سرپرستی آن‌ها در پیش گیرد. ایشان در این شرایط با روی‌آوردن به راهبردی علمی و ترویج اسلام ناب در قالب ادعیه، روایات و... و پرورش شاگردانی عالم، حراست از سیره نبوی و پیام عاشورا را به خوبی انجام داد.
امام در آن روزهای سخت و بحرانى، فعاليت علمى خود را در مسجدالنبى(ص) آغاز و زمينه‌هاى احيا و ترقى علمى شيعيان را با تربيت شاگردانى فراهم کرد. با وجود اذيت و آزارهاى هشام بن اسماعيل مخزومى، والى مدينه و احضارها و به غل و زنجير كشيدن‌های امام که به دستور عبدالملک بن مروان صورت می‌گرفت، برتری علمى امام همه‌جا را فراگرفت، به‌گونه‌اى كه عبدالملک بن مروان براى پاسخ‌گويى به تهديد امپراطورى روم، از آن حضرت رهنمون گرفت. بدیهی است که مراجعات علمى فقهاى مدينه به امام نشان از چهره شاخص علمى ایشان داشت.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
