سیره امام رضا(ع)؛ الگویی برای پرورش تفکر انتقادی

به گزارش ایکنا از اصفهان، عاطفه حیرت، عضو هیئت علمی گروه معارف اهل بیت(ع) دانشگاه اصفهان در سی‌وششمین نشست علمی از سلسله‌نشست‌های چهارمین کنگره بین‌المللی «امام رضا(ع) و علوم روز» با‌ عنوان «درنگی سمت مشرق خورشید رأفت» که امروز، ۲۳ اردیبهشت‌ماه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان برگزار شد، درباره «استراتژی‌های تربیت فرزندان عصر دیجیتال در تعامل با فضای مجازی؛ بازتاب سیره امام رضا(ع)» اظهار کرد: امروزه جهان با سرعتی بی‌سابقه در عرصه ارتباطات پیش می‌رود و فضای مجازی به یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تأثیرگذار بر شخصیت و زندگی فرزندان تبدیل شده است. این تأثیرات، قابل‌تأمل و نیازمند بررسی دقیق از منظر روان‌شناختی، اخلاقی و مذهبی، براساس آموزه‌های امام رضا(ع) است. هدف، ارائه راهکارهای تربیتی‌ست که بتواند کودکان را از تهدیدهای فضای مجازی محافظت کند.

وی افزود: اگر فضای مجازی تحت کنترل گروه‌های قدرتمند قرار گیرد، ممکن است کودکان را مطابق با اولویت‌های آنان هدایت کند؛ بنابراین تولید محتواهای فرهنگی و اعتقادی و افزایش آگاهی در این حوزه، اقدامی مهم و تأثیرگذار خواهد بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با توجه به فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دوران امام رضا(ع) توضیح داد: برای درک بهتر راهبردهای تربیتی، لازم است فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دوران امام رضا(ع) را بررسی کنیم. سخنان ایشان در حوزه تربیت و فرهنگ، گنجینه‌ای ارزشمند است که می‌توان از آن برای مقابله با چالش‌های اجتماعی و فرهنگی امروز بهره گرفت. دوران امام رضا(ع) به‌دلیل نهضت ترجمه و ورود آثار علمی از کشورهای گوناگون، دوره‌ای غنی از تبادل اندیشه‌ها و تجربیات علمی بود.

حیرت ادامه داد: امام رضا(ع) با هدف مقابله با نفوذ افکار انحرافی، گفت‌وگوهای منطقی و علمی را به شیوه‌ای گسترده دنبال می‌کرد؛ ایشان نه سکوت کرد و نه کناره‌گیری، بلکه با تبیین عقلانی و منطقی، راه را برای انتخاب آگاهانه مردم هموار کرد. روش تربیتی ایشان نشان می‌دهد که باید متناسب با سطح درک هر فرد با او سخن گفت و راهنمایی‌اش کرد.

وی تأثیرات روانی ناشی از تبلیغات مختلف را تهدیدکننده دانست و افزود: تبلیغات رسانه‌ای می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روان افراد، به‌ویژه جوانان داشته باشد. بمباران تبلیغاتی ممکن است در آن‌ها احساسات منفی درباره خود و بدنشان ایجاد کند و اعتماد‌به‌نفس‌شان را کاهش دهد؛ همچنین افراد در اثر ارزش‌های مندرج در این محتوا‌ها به سمت گرایش‌های مصرف‌گرایانه سوق داده می‌شوند. این روند موجب مقایسه‌های فرهنگی و اجتماعی، احساس ضعف و هدایت افکار عمومی به سمت الگوهای نامطلوب می‌شود.

آگاهی؛ کلید مقابله با چالش‌ها

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ضمن تأکید بر اینکه برای مقابله با این چالش‌ها، آگاهی قدم اول است، بیان کرد: نسل جدید باید از سنین کم بیاموزد که محتوای رسانه‌ای را تحلیل و نقد کند و به نتیجه‌گیری منطقی برسد. کمک به پرورش تفکر انتقادی می‌تواند زمینه‌ساز مشارکت فعال‌تر آن‌ها در مسائل فرهنگی شود.

وی با بیان اینکه داشتن تفکر انتقادی در تربیت فرهنگی نسل جدید از پذیرش هر نوع محتوایی از سوی آن‌ها جلوگیری می‌کند، ادامه داد: تفکر انتقادی یکی از مؤلفه‌های کلیدی تربیت فرزندان در عصر دیجیتال است. کودکان باید بیاموزند که هر محتوایی را بدون بررسی نپذیرند، قدرت تشخیص داشته و به هر اطلاعاتی که دریافت می‌کنند، رویکردی چالش‌گرانه داشته باشند. 

حیرت تصریح کرد: سواد رسانه‌ای و مدیریت استفاده از فضای مجازی از سوی والدین، نقش مهمی در جلوگیری از تبدیل فرزندان به مصرف‌کنندگان صرف دارد. باید فضایی دوستانه بین والدین و فرزندان شکل بگیرد تا کودکان بتوانند از سنین کم، تولیدکننده محتوایی متناسب با ارزش‌های فرهنگی خود باشند.

وی درباره سیره امام رضا(ع) در این زمینه گفت: ایشان با تکیه بر دانش گسترده خود، شاگردانی ارزشمند تربیت کرد. مکاتبات امام، پاسخ به پرسش‌ها و روشنگری‌های مستمر، موجب بسط آگاهی در سطح جامعه شد. برای مقابله با چالش‌های تربیتی امروز باید از سیره امام رضا(ع) الهام بگیریم و فرزندانی فعال تربیت کنیم که نه منفعل باشند و نه تحت‌تأثیر منفی فضای مجازی قرار گیرند. درونی‌سازی ارزش‌های فرهنگی، ایجاد تفکر انتقادی و مدیریت صحیح مصرف رسانه‌ای، کلید مقابله با تهدیدات فرهنگی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در پایان تأکید کرد: بدون نهادینه‌شدن ارزش‌ها در وجود افراد، تبعیت از قوانین پایدار نخواهد بود. فقط زمانی که ارزش‌های اخلاقی درونی شود، افراد از آن‌ها دفاع خواهند کرد، همان‌گونه که امام رضا(ع) در برابر انحرافات عصر خود ایستادگی کرد و کناره‌گیری نکرد.

عطیه حیدری