آب و نیایش از یک حقیقت سرچشمه می‌گیرند
یک پژوهشگر قرآنی گفت: پدیده‌های «ماء و دعاء» یا «آب و نیایش» در اصل و باطن از یک حقیقت و از یک نور هستند و مانند همه مفاهیم، مصادیق، پدیده‌ها، پدیدارها، موجودات، اشیا و کالاهای عالم با زوج بدلی خود به‌صورت دوگانه ابراز وجود می‌کنند.
همزمان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره دوم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا ـ چه تفاوت‌هایی میان آب و نیایش به‌مثابه نمادهای الهی و مصادیق زمینی وجود دارد؟
این دو پدیده حقیقی، یعنی آب و نیایش مانند همه مفاهیم، مصادیق، پدیده‌ها، پدیدارها، موجودات، اشیا و کالاهای عالم با زوج بدلی خود به‌صورت دوگانه ابراز وجود می‌کنند. همان‌گونه که برای خدای عزوجل، بت‌های گوناگون، برای پیامبران راستین الهی، متنبّیان و برای امامان برحق و صادق، امامان باطل و کذاب ابراز وجود می‌کنند و یا در دنیای مفاهیم، ظالم‌ترین افراد عالم، خود را عادل‌ترین و حامی حقوق بشر معرفی می‌کنند. اشغالگران ادعای استقلال و دفاع از تمامیت ارضی دارند. حقه‌بازان عرفان‌های کاذب خود را عارفان به حق واصل می‌نمایانند. مستبدان آدم‌کش مجسمه آزادی می‌سازند و استعمارگران حیله‌گر به اسم عمران و آبادانی به استثمار مشغولند و ملت‌ها را با تبعیض نژادی و سرکوب به بردگی می‌کشانند.
بیشتر بخوانید:
دو پدیده مورد بحث ما هم از یک سو دچار دوگانه حقیقی و بدلی از سوی آدمیان هستند و از طرفی، به لحاظ مفهوم و مصداق، درگیر دوگانه ظاهر و باطنند. عده‌ای رمال و به اصطلاح دعانویس به فریب و کلاه‌برداری از خلق مشغولند و جمعی مدعی و وظیفه‌مند در تبیین نقش اصلی و حقیقی دعا و تعیین مفاهیم و مصادیق آن دچار فقر علمی و معرفتند و درواقع توجیه‌گر و جاده‌صاف‌کن گروه اول هستند.
پدیده حیات‌بخش آب هم دچار این دوگانه‌ها در وضعیتی متفاوت است. از یک سو، تأویل آب در قرآن به حقیقت بی‌بدیل ولایت تفسیر می‌شود و ظهر و بطن آن دو مفهوم و دو جلوه از حیات را در ماده و معنا می‌آفریند و از سوی دیگر، هم برای آب مادی و هم برای آب معنوی، بدل‌های شگفت‌انگیزی داریم.
مدعیان ولایت و خلافت در مقام معنا خود را اولیای حقیقی می‌نمایانند و از سویی، آب مادی را از بندگان دریغ و یا آلوده می‌کنند و یا دریاها را محل تجاوز، قتل و غارت ملت‌ها قرار می‌دهند. در سال‌های اخیر با احساس خطر از کمبود آب، جنگ آب راه می‌اندازند و به فکر تجاوزهای مرزی و تضییع حقوق ملت‌های ذی‌حق می‌پردازند.
آلودگی‌های صنعتی و محیط زیستی در آب‌های جاری و ایستا هم مصیبت دیگری برای بشر فراهم آورده است. فناوری بارورکردن ابرها و ایجاد موانع و احداث سدهای ذخیره آب، تجاوز به حقابه‌ها، انواع اسراف‌های کوچک و بزرگ در مصارف گوناگون، حفر چاه‌ها و برداشت‌های غیراصولی و در نتیجه فرونشست زمین و آسیب‌های ناشی از آن و تولید مضاف‌های غیرمشروع، از موارد دیگر سوء‌استفاده از این نعمت بی‌نظیر الهی در جهان ماده است.
از دیدگاه برخی از دانشمندان، اکثر جنگ‌های آینده بشر بر سر موضوع آب خواهد بود. دوگانه بهره‌برداری و برخورد آدمیان با آبی که موجب حیات، طهارت، صلح و محبت است، بسیار قابل تأمل و از جنبه‌ای، مایه تعجب و تأسف است.
ایکنا ـ چه تفاوت‌های اصلی‌ای بین ساحت مادی و معنوی آب و نیایش وجود دارد؟
برای فهم و درک بهتر مطلب و منظور تا انتهای گفت‌وگوهای‌مان به نکته‌ای مهم و اساسی توجه داشته باشیم که برای این دو حقیقت، دو ساحت مادی و معنوی، ملکی و ملکوتی و به اصطلاح ترجمه‌ای و تأویلی روبه‌روی ماست. در تجزیه و تحلیل بحث، این دو ساحت نباید مخلوط شود و در مقام ارزیابی و مقایسه، هر ساحتی باید با ساحت هم‌سنخ خودش منظور نظر قرار گیرد، وگرنه چگونه می‌توان آب مادی را با نیایش و راز و نیاز بنده با معبودش که از مقوله‌‌ای کاملاً معنوی، روحانی، ذهنی، قلبی و عبادی‌ست، با یک سنجه سنجید؟ مگر با این لطیفه که نیایشگر بهتر است با آب مادی غسل و وضویی بسازد، پاک و مطهر شود و سپس روی به درگاه باری‌تعالی آورد.
همچنین وجه تشابه «اصرار» را در تحصیل نتیجه در هر دو پدیده ملاحظه کنیم؛ یعنی برای رسیدن به ماده آب، انسان باید تلاش زیاد و خستگی‌ناپذیری از خود به خرج بدهد، به‌خصوص در حفر چاه‌ها و قنوات که به آن استنباط می‌گویند، باید زمین‌های سخت و دج و گاهی سنگی و صخره‌ای را بشکافد تا به آب برسد و بر کار خود ابرام، پافشاری و استقامت کند و تا تحصیل نتیجه ناامید نشود؛ حتی ممکن است با وجود تلاش زیاد و کندن‌های عمیق و مجدد و مکرر، باز هم برحسب ظاهر به آب نرسد.
همین حالت در درخواست نیاز و نیایش انسان هم وجود دارد و خواستن زیاد و تضرع فراوان و تکرار دعا در انواع و اشکال گوناگون و در زمان‌های متعدد و مکان‌های متفاوت و خسته و ناامیدنشدن از اجابت‌نشدن و تحصیل، نتیجه ظاهری از مقتضیات دعاست.
ایکنا ـ درباره حقیقت و معنای آب و نیایش نیز توضیح دهید.
باید بگوییم پدیده‌های «ماء و دعاء» در اصل و باطن از یک حقیقت و یک نور هستند؛ اصلهما ثابت، فیهما شفاء. «ماء» به معنای آب، ۶۳ بار در قرآن مجید آمده است. با ده‌ها واژه و پدیده دیگر، مرتبط محسوب می‌شود که ان‌شاءالله در جای خود بیان خواهیم کرد. همچنین با ۲۰ و چند صفت و مضاف همراه شده که هر کدام بیانگر ویژگی خاصی از آبی مخصوص است که به یاری خدا در مبحث خودش متذکر خواهیم شد.
«دعاء» به معنای نیایش‌کردن، خواندن، استغاثه، یاری‌خواستن و بانگ‌برآوردن است که ۲۰ بار در قرآن کریم آمده و جمعاً با مشتقاتش، ۲۱۱ بار در این کتاب آسمانی ذکر شده است. دعا را قرآن صاعد دانسته‌اند، به این دلیل که عبد را به مولا و ربّش صعود می‌دهد.
«ماء» را در آفرینش، منشأ حیات نامیده‌اند و گویی حیات بدون آب غیر قابل تصور و امکان است. قرآن مجید هم در مواضع گوناگون از جمله در آیه مشهور سوره مبارک انبیاء بر این واقعیت صحه می‌گذارد: «...وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ؛ و هر چیز زنده‌ای را از آب آفریدیم؟ پس آیا ایمان نمی‌آورند؟» (انبیاء/ ۳۰)
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
