دعا برای انسان حیات‌بخش و نشاط‌آور است
یک پژوهشگر قرآن گفت: دعا و نیایش برای زندگی مادی و معنوی انسان همچون آب، مایه حیات و تداوم آن است و درواقع، نقش ماء را برای انسان دارد؛ یعنی حیات‌بخش و نشاط‌آور است.
به‌مناسبت ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره هشتم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا ـ در این بخش از گفت‌وگوی قرآنی رمضانی‌مان به موضوع لزوم و ضرورت دعا برای انسان بپردازیم. ابتدا توضیح دهید که آیا در قرآن یا روایات به موضوع دعا اشاره شده است؟
موضوع دعا در آیات متعددی از قرآن مطرح شده است که ان‌شاءالله در سلسله گفت‌وگوهای‌مان، کم‌کم به آن‌ها خواهیم پرداخت؛ اما آیه‌ای که غالباً در خصوص ضرورت و نیاز انسان به دعا بیان می‌شود، آیه ۷۷ سوره فرقان است: «قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا؛ بگو اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى‌كند، در حقيقت شما به تكذيب پرداختهايد و به زودى عذاب بر شما لازم خواهد شد.»
بیشتر بخوانید:
- مصادیق «آل‌محمد» منحصر به ۱۳ معصوم پس از پیامبر(ص) است
- چگونه صلوات در زمان‌های خطیر و حساس نجات‌بخش است
- آیه صلوات؛ تجلی عنایات الهی از ازل تا ابد
- صلوات؛ اکسیر اعظم
- ذکر صلوات؛ آبی مضاف به عطر مبارک بهشتی
- آب و نیایش از یک حقیقت سرچشمه می‌گیرند
- آب و نیایش؛ دو پدیده ازلی و ابدی
مترجمان برای این آیه ترجمه‌های متفاوتی ارائه و مفسران نیز تفاسیر متعددی بیان کرده‌اند. از دلایل تفاوت نظر این بزرگواران در معنا و مفهوم دعا، نقش فاعلی یا مفعولی ضمیر «کُم»، سیاق آیات پیش از این آیه که آخرین آیه سوره فرقان است و عبارت پایانی همین آیه را می‌توان برشمرد.
با توجه به تفاسیر گوناگون، ما قول معروف‌تر را ارجح می‌دانیم و به آن می‌پردازیم. ترجمه این آیه عبارت است از «بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگار من به شما ارجی نمی‌نهاد (اعتنایی نمی‌کرد و وزن و ارزشی قائل نبود، مگر در سایه دعا) پس شمایی که آیات الهی را تکذیب کردید، گرفتار کیفر دائمی خواهید شد.»
برای کلمه دعا در این آیه، چندین معنا از جمله «نیایش»، «ایمان»، «عبادت»، «توحید»، «شکر»، «توجه به خدا» و «خواندن خدا به هنگام شدائد» گفته شده که قول معروف همان نیایش و دعاکردن است. احادیثی که ذیل این آیه در تفاسیر و منابع حدیثی معصومین(ع) داریم نیز همان معنای معروف را تأیید و تقویت می‌کند. در همه معانی و مصادیق گوناگونی که برای دعا در این آیه گفته‌اند، وجهی مشترک وجود دارد و آن توجه و تمرکز بر حضرت پروردگار است.
در نوع لحن آیه که می‌تواند انذار، طعنه، توبیخ، مردودشدن تفکر، عملکرد سابق مخاطبان و یا اتمام حجت باشد، در نهایت یک وجه مشترک می‌توان دریافت و آن یک فراخوان و به لسان خود قرآن، مصداقی از «اُدْعُونی» است؛ چه به معنای دعوت خداوند از مردم باشد و چه به معنای دعاکردن مردم به درگاه خداوند. هر دو در هدف مشترکند و هدف جز توحید و خداشناسی، خودسازی و تحصیل ارزش‌ها و تقرب و پیوند با پروردگار مهربان نیست.
امام امیرالمؤمنین علی(ع)، بزرگ‌قهرمان عرصه عبادت و عبودیت، علمدار رشید مناجات و دعا، سلطان اقالیم رازمندی و امیر اقاریر نیازمندی چنین می‌فرماید: «احبّ الاعمال الی الله تعالی فی الارض الدّعاء؛ دعا محبوب‌ترین محبوب‌ها در پیشگاه حضرت حق است.» زیرا که عالی‌ترین صحنه عشق‌بازی مخلوق با خالق خود و والاترین دمسازی عبد با حضرت معبود و مولای خود است.
در لحظات زیبای مناجات و استمداد و یاری‌خواستن از قدرت بی‌کران یار، نوعی برون‌ریزی عاطفی حادث می‌شود که تحسین فرشتگان را برمی‌انگیزد و اسباب و علل مادی را به سمت تغییر قضا و قدر الهی می‌کشاند.
دعا بهترین غذای روح بشر است که قلب آدمی را جلا می‌بخشد، روان انسان را متعادل می‌کند، عقل را بارور می‌سازد، فکر را باز می‌کند، جسم را شاداب نگاه می‌دارد و برای همه امراض دارو و برای همه بیماران شفاست؛ بنابراین می‌گوییم که دعا و نیایش برای زندگی مادی و معنوی انسان همچون آب، مایه حیات و تداوم آن است. در یک جمله کوتاه می‌توان گفت دعا نقش ماء را برای انسان دارد؛ یعنی حیات‌بخش و نشاط‌آور است.
ایکنا ـ درباره این مطلب که اولیای خدا به خود دعا بیشتر از حاجتشان اهمیت می‌دهند، توضیح دهید.
بله. استاد شهید آیت‌الله مطهری(ره) در کتاب «بیست گفتار»، صفحه ۲۸۵ می‌نویسد: «قطع نظر از اجر و پاداشی که برای دعا هست و اثر استجابتی که بر دعا مترتب است، اگر دعا از حد لقلقه زبان بگذرد و دل با زبان هماهنگی کند و روح انسان به اهتزاز درآید، یک روحانیت بسیار عالی دارد، مثل این است که انسان خود را غرق در نور می‌بیند. شرافت گوهر انسانیت را در آن وقت احساس می‌کند. انسان وقتی از غیر خدا چیزی را می‌خواهد، احساس مذلت، ولی وقتی از خدا می‌خواهد، احساس عزت می‌کند. لهذا دعا هم طلب است و هم مطلوب، هم وسیله است و هم غایت، هم مقدمه است و هم نتیجه. اولیای خدا هیچ چیزی را به اندازه دعا خوش نداشتند و بیش از آن اندازه که به مطلوب‌های خود اهمیت می‌دادند، به خود طلب و راز و نیاز اهمیت می‌دادند و هیچ‌گونه احساس خستگی و ملامت نمی‌کردند... .»
ایکنا ـ دعا با ذکر چه تفاوتی دارد؟
دعا از ذکر بالاتر است؛ زیرا به معنای ابراز نیاز و درخواست چیزی از مقامی‌ست که از او غنی‌تر محسوب می‌شود و ذکر به مفهوم حضور معنا در نفس آدمی‌ست. اسلام به نفس دعا با عنوان «مخّ‌العباده» سفارش می‌کند. دعا افضل عبادات، سلاح مؤمن، عمود دین و نور آسمان‌ها و زمین و مدح و شرافتش در مکتب اسلام از حد احصا خارج است و عجیب اینکه در کلام امام باقر(ع) و امام رضا(ع)، دعا حتی از قرائت قرآن برتر است.
نکته مهمی که باید متذکر شویم، این است که همه این فضائل در صورتی محقق می‌شود که دعای انسان همراه معرفت باشد؛ معرفت نسبت به وفور عجز و فقر خود و لایتناهی‌بودن غنا و قدرت پروردگار، معرفت نسبت به تمهید آداب و ایجاد شرایط دعا، رفع و انقضای موانع اجابت آن، معرفت نسبت به جهل و بی‌خبری خود و به علم بی‌پایان و احاطه نامحدود خداوند، معرفت به قبول تسلیم و رضا و تفویض امور به خدای خبیر و بصیر، معرفت به وظیفه حمد و شکرگزاری خود و به دریای بی‌کرانه لطف و کرم حضرت دوست، معرفت به ترجیح خواسته دیگران بر خواسته خود، معرفت به اصل ابتغای وسایل اصیل الی الله، معرفت به حق استخاره، یعنی خیرخواهی و تسلیم مشیت مصلحت الهی و سایر معرفت‌ها.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
