آب و نیایش؛ ابزار امید و اثبات معاد در داستان ایوب و عزیر(ع)
یک پژوهشگر قرآنی گفت: ترکیب آب و دعا در داستان حضرت ایوب(ع)، الهام‌بخش و امیدآفرین و منادی اثربخشی ابزارهای مادی و معنوی به‌صورت توأمان و در داستان حضرت عزیر(ع) نیز وسیله‌ای برای اثبات معاد و روز رستاخیز است.
به‌مناسبت ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره بیست‌ودوم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا ـ در ادامه گفت‌وگو با محوریت آب و دعا در خصوص ارتباط آب با پیامبران و اولیای الهی، در این شماره به داستان کدام‌یک از پیامبران می‌پردازید؟
ابتدا درباره حضرت ایوب(ع) صحبت می‌کنم. نام ایشان چهار مرتبه در قرآن آمده است؛ نساء/ ۱۶۳، انعام/ ۸۴، انبیاء/ ۸۳ و ص/۴۱. ایشان از نسل حضرت ابراهیم(ع) بود و نامش از «اوب»، هم‌ریشه با توبه گرفته شده است. دلیل این وجه تسمیه این است که از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت ایوب علاوه بر عبودیت، صبر و شکرگزاری، می‌توان به اوّاب‌بودن اشاره کرد: «وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ. ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هَٰذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ؛ به یاد آور بنده ما ایوب را، آن‌گاه که در مقام دعا و مناجات به پروردگارش گفت که شیطان مرا با شماتت، رنجی سخت و عذاب‌آور رسانیده به فریادم برس و نجاتم بده. به او خطاب کردیم با پایت بر زمین بکوب، پای کوبید و چشمه‌ای مشاهده کرد، مجدداً به او خطاب شد، این آبی خنک برای شست‌وشو و قابل نوشیدن است. در آن شست‌وشو کن و از آن بنوش تا از آلام و دردهایت رها شوی.» (ص/ ۴۱ و ۴۲)
بیشتر بخوانید:
- وقتی آب پیام‌آور ایمان می‌شود؛ از طالوت تا ملکه سبا
- طلب باران؛ تلفیق شگفت‌انگیز آب و نیایش در داستان موسی(ع)
- رازهای نهفته در آب و نیایش؛ از بینایی دوباره یعقوب تا نجات یوسف از چاه
- آب و نیایش؛ نقطه عطف زندگی حضرت یونس(ع)
- آب در سرگذشت پیامبران؛ از طوفان نوح تا جوشش زمزم
در ادامه این دو آیه در آیه ۴۴ آمده است: «... إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ؛ بی‌تردید ما ایوب را بنده‌ای بردبار یافتیم، چه نیکو بنده‌ای! بنده‌ای که همواره و در همه حال، فراوان به درگاه خداوند روی می‌آورد.» (ص/ ۴۴)
«وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ. فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَىٰ لِلْعَابِدِينَ؛ به یاد آور سرگذشت ایوب را، که از شدت ناراحتی با حالت دعا، پروردگارش را می‌خواند؛ من دچار بیماری و درد شده‌ام به فریادم برس، تو که مهربان‌ترین مهربانان هستی. پس ما دعای او را مستجاب و سختی و درد و بیماری‌اش را برطرف کردیم و بهبودی عطا کردیم و خاندانش را به او بازگرداندیم و همانند آن‌ها را از روی رحمت احسان از جانب خود به او دادیم تا پندی عبرت‌انگیز و درس‌آموز باشد برای عبادت‌کنندگان.» (انبیاء(ع)/ ۸۳ و ۸۴)
تذکر نکته‌ای کلی را لازم می‌دانم و آن اینکه در نقل‌های تاریخی راجع به زندگی پیامبران، به‌ویژه پیامبران بنی‌اسرائیل، مطالب بسیاری نوشته شده است که با اصول قرآنی و عقلی سازگار نیست و محصول تفکرات یهودیان نفوذی‌ست که در فرهنگ علوم قرآن به آن‌ها «اسرائیلیات» گفته می‌شود. متأسفانه بخشی از این مطالب به کتب تفسیری هم راه پیدا کرده و زندگانی حضرت ایوب(ع) نیز از این انحرافات و تحریفات در امان نمانده است.
آنچه از متن قرآن و تفاسیر متقن می‌توان برداشت کرد، این است که ۱ ـ حضرت ایوب(ع) از برگزیدگان انبیای الهی، دارای عصمت، دارنده مدال صبر و عضو باشگاه بندگان خوب خدا بود «نِعْمَ اَلْعَبْد»؛ بنابراین از هر گونه انتسابی که با این مقامات منافات داشته باشد، به دور و گوینده آن نسبت‌ها دروغگوست.
۲ ـ زندگانی با مشکلات و سختی‌های گوناگون عجین است. وظیفه انسان، بندگی و لازمه بندگی هم صبر و تحمل مشکلات و شکرگزاری به درگاه خداوند است. مشکلات و بلایا انسان را می‌سازد و در کوره گرمش، آبدیده و مستحکم می‌کند. سرافرازی در امتحان‌های الهی، موجب عاقبت به‌خیری و سعادت است.
همچنان که این پیامبر الهی دچار بیماری پوستی جذام یا درد مفاصل و در نتیجه فقر و ناتوانی جسمی، دوری و نامهربانی اطرافیان، سرزنش‌ها، زخم‌زبان‌های شیطان و فریب‌خوردگان شیطان و دیگر بلایا شد، اما صبر کرد و ناشکری در پیش نگرفت و عاقبت هم اجر صبرش را دریافت کرد و از جمله بندگان خاص و برگزیده پروردگار و الگویی برای همه نیایشگران و نمونه‌ای شامل، کامل و عامل برای صاحبان خرد شد.
۳ ـ کار شیاطین اعم از انسی و جنی، خناسی و وسوسه‌گری‌ست. پیامبران، خانواده‌ها، اطرافیان و مردمان هم‌عصرشان هم از شر این وساوس شیطانی در امان و بیمه‌شده نیستند و باید با سلاح اخلاص، صبر، توکل، توسل و دعا از خود دفاع کنند.
۴ ـ نقش عوامل مادی در رفع مشکلات، البته با نظر ارحم‌الراحمینی پروردگار، دعا به درگاه او و استجابت دعا غیرقابل انکار است.
۵ ـ آب در همین جلوه مادی‌اش، طبق آیاتی که متذکر شدیم، شست‌وشوگر، خنک‌کننده، آرامش‌دهنده، رافع عطش و تشنگی، ضامن حیات و شفابخش است. آب‌درمانی، چه از طریق نوشیدن آب و چه از طریق شناکردن (هیدروتراپی)، خصوصاً در آب‌های معدنی که دارای املاح خاصی مانند سیلیس، گوگرد، پتاسیم و لیتیوم هستند، مورد تأیید علم است و تجربیات خوبی از آن برای تسکین درد، التهابات، تقویت عضلات و افزایش گردش خون نقل می‌شود.
درباره گرم یا سرد بودن آب برای شست‌وشوی بدن و استناد به این آیه برای برتری آب سرد بر گرم، نتیجه‌گیری دقیق و عالمانه‌ای نیست؛ چون برتری آب سرد و گرم برای شست‌وشوی بدن انسان تابع شرایط گوناگون محیطی و جسمی بدن است.
شرایط موجود برای حضرت ایوب(ع) ایجاب می‌کرد که در آب سرد شست‌وشو کند و سلامتی خود را بازیابد. نکته‌ای که در این آیه درباره نوع آب برای شست‌وشو وجود دارد، این است که آب شست‌وشو باید به اندازه آب شرب، پاک، تمیز و سبک باشد.
۶ ـ ترکیب آب و دعا در داستان حضرت ایوب(ع)، الهام‌بخش و امیدآفرین و منادی اثربخشی ابزارهای مادی و معنوی به‌صورت توأمان و خنثی‌کننده تلاش‌های شیاطین است.
در متون دینی، دعایی منقول از حضرت ایوب(ع) نیز دیده می‌شود: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ الْيَوْمَ فَأَعِذْنِي وَ أَسْتَجِيرُ بِكَ الْيَوْمَ مِنْ جَهْدِ الْبَلاَءِ فَأَجِرْنِي وَ أَسْتَغِيثُ بِكَ الْيَوْمَ فَأَغِثْنِي بِكَ الْيَوْمَ... فَاَغِثْنی... وأَسْتَرْحِمُكَ فَارْحَمْنِي؛ خداوندا به درستى كه من پناه مى‌برم به تو در اين روز، پس پناه ده مرا و پناه مىآورم به سوى تو در اين روز از تعب و مشقت بلا، پس پناه ده مرا و طلب فريادرسی میكنم از تو در اين روز، پس به فرياد من برس... پس به فریاد من برس... طلب رحمت مى‌كنم از تو، پس بر من رحم كن.»
صرف‌نظر از تقدم و تأخر تاریخی رسالت پیامبران که مورد اختلاف مفسران و مورخان است، در ادامه بحث به یکی دیگر از پیامبران، یعنی حضرت عزیر(ع) می‌پردازیم. البته قرآن به پیامبری ایشان تصریح نکرده، اما داستان ایشان در دو آیه قرآن آمده است: «وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ...؛ و یهود گفتند: عُزیر، پسر خداست.» (توبه/ ۳۰)
«أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَىٰ قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ يُحْيِي هَٰذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ... أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ یا چون آن کسی که به دهکده‌ای گذر کرد، در حالی که دیوارهای آن بر روی سقف‌هایش فرو ریخته بود و اجساد ساکنانش پوسیده و متلاشی به نظر می‌آمد، گفت: خدا چگونه اینان را پس از مرگشان زنده می‌کند؟ پس خدا او را ۱٠٠ سال میراند، سپس وی را برانگیخت، به او فرمود: چه مقدار درنگ کرده‌ای؟ گفت: یک روز یا بخشی از یک روز درنگ کرده‌ام. فرمود: بلکه ۱٠٠ سال درنگ کرده‌ای! به خوراکی و نوشیدنی خود بنگر که تغییری نکرده... یقیناً خدا بر هر کاری تواناست.» (بقره/ ۲۵۹)
ایکنا ـ کمی بیشتر حضرت عزیر(ع) را معرفی کنید.
ایشان از انبیای بنی‌اسرائیل و از نسل حضرت هارون(ع)، برادر حضرت موسی(ع) و یا از نسل حضرت یعقوب(ع) از طریق بنیامین معرفی شده است. حضرت عزیر را معاصر کوروش، پادشاه هخامنشی و بخت‌النصر، حاکم ظالم بابل و احیاگر یهود هم می‌دانند و به نام «ارمیا»ی نبی هم می‌شناسند.
ایکنا ـ داستان حضرت عزیر(ع) چگونه با موضوع بحث ما ارتباط پیدا می‌کند؟
آنچه در خصوص ایشان به بحث ما مربوط می‌شود، همان نکته‌ای‌ست که در آیه ۲۵۹ سوره بقره درباره متعفن و متغیر نشدن نوشیدنی آب یا آب میوه پس از گذشت ۱٠٠ سال و سپری‌شدن فصول گوناگون در طبیعت مطرح شده است: «فَانْظُرْ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ.» در این ماجرا که نکات فراوانی هم دارد، از آب به‌مثابه وسیله‌ای برای اثبات معاد و رستاخیز، یعنی یکی از مهم‌ترین اصول دین اسلام استفاده شده که نشانگر قدرت الهی در زنده‌کردن مردگان و اثبات و تأیید معاد جسمانی است.
البته دو نکته مهم دیگر که از اعتقادات مسلم شیعه است، از این حقیقت قرآنی برداشت می‌شود؛ ۱ ـ اثبات موضوع رجعت و زنده‌شدن برخی از مردگان در همین دنیا که در موضوع مهدویت و واقعه ظهور مطرح است. ۲ ـ موضوع زنده‌ماندن، زنده‌بودن و طول عمر حضرت مهدی(عج).
خدایی که قادر است آب و غذا (انگور و انجیر) را در طول ۱٠٠ سال، سالم نگه دارد، آیا قادر نیست جسم بنده‌ای را که مخلوق خود اوست، برای مدت طولانی سالم و زنده حفظ کند؟ در پایان همین آیه می‌فرماید: «أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
