نزول آب؛ جلوه‌ای از تغییر مقام مکانی و مکانتی
یک پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه در مفهوم نزول، همواره نوعی تغییر و تقلیل مقام از بالا به پایین وجود دارد که گاهی مکانی، گاهی مکانتی و بعضی از اوقات هر دو را شامل می‌شود، گفت: آب دو جلوه دارد؛ ظاهری و باطنی و مادی و معنوی؛ بنابراین هر دو نزول مکانی و مکانتی را دربرمی‌گیرد.
به‌مناسبت ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره سیزدهم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا ـ در قسمت گذشته به دو ویژگی مهم آب اشاراتی داشتیم؛ ویژگی اول، توجه خاص خداوند در قرآن کریم به این مخلوق بی‌نظیر با به‌کار بردن تعبیر «أَفَرَأَيْتُمُ» و «اَرَأَيْتُمُ» و ویژگی دوم اینکه اصل و منشأ حیات در آفرینش، آب است. لطفاً به سایر ویژگی‌های آب در قرآن بپردازید.
خصوصیت دیگر آب در قرآن، ویژگی نزول است. آب از آسمان به زمین نازل می‌شود. نزول، پدیده‌ای آسمانی است که در قرآن کریم برای وحی و کتب آسمانی پیامبران(ع) به‌طور عام، برای قرآن به‌طور خاص، برای ملائکه و روح، آهن، آب باران و منّ و سلوی، مائده، لباس و... به‌کار رفته است.
بیشتر بخوانید:
- آب؛ عنصر بی‌بدیل آفرینش
- طهارت باطنی؛ کلید ورود به بارگاه قدسی
- اهمیت طهارت روح و قلب در استجابت دعا
- دلایل مستجاب نشدن دعا
- دعا برای انسان حیات‌بخش و نشاط‌آور است
- مصادیق «آل‌محمد» منحصر به ۱۳ معصوم پس از پیامبر(ص) است
- چگونه صلوات در زمان‌های خطیر و حساس نجات‌بخش است
- آیه صلوات؛ تجلی عنایات الهی از ازل تا ابد
- صلوات؛ اکسیر اعظم
- ذکر صلوات؛ آبی مضاف به عطر مبارک بهشتی
- آب و نیایش از یک حقیقت سرچشمه می‌گیرند
- آب و نیایش؛ دو پدیده ازلی و ابدی
وجه مشترک میان همه منزَلات در مفهوم نزول نهفته است. در مفهوم نزول، همواره نوعی تغییر و تقلیل مقام از بالا به پایین وجود دارد. گاهی این تغییر، مکانی و گاهی مکانتی است و گاهی هر دو را شامل می‌شود.
ایکنا ـ نزول هر یک از منزَلاتی که از آن‌ها نام بردید، مشمول کدام یک از این تغییرات است؟
نزول وحی و قرآن، تغییرش از نوع سوم است. وحی و قرآن در سطحی عالی از نظر معانی قرار دارند و آن‌گاه که در قالب تلفظ نزول می‌کنند، دو اتفاق با هم می‌افتد؛ یکی تنزل ملکوتی از باطن قرآن به ظاهر الفاظ و دوم اینکه از آسمان‌ها به زمین می‌آید و به سمع و نظر زمینیان می‌رسد. از حلقوم گویای انسان‌های منتخب الهی بر جن و انس خوانده و یا بر الواح و اوراق مکتوب و سپس از سوی مستمعین خوانده و شنیده می‌شود و این تسلسل همچنان ادامه دارد.
اما آب و آهن و منّ و سلوی که دارای جسمانیت هستند، وجود ملموسشان مشمول انتقال مکانی می‌شود و تأویلاتی که برای آن‌ها شده و از جنس معناست، مشمول انتقال مکانتی می‌گردد.
چون در این گفت‌وگوها بحث ما در خصوص آب است، از پرداختن به سایر موارد پرهیز می‌کنیم و به فرصت‌های دیگر می‌سپاریم. آب دو جلوه دارد؛ ظاهری و باطنی، مادی و معنوی؛ بنابراین هر دو نزول مکانی و مکانتی را دربرمی‌گیرد. برف و باران، جلوه نزول مکانی‌ست و نزول آن‌ها در قرآن که خود نیز محصول نزول است، بارها با کلمات گوناگون آمده است. در این قسمت به این جلوه می‌پردازیم و در روزهای بعد، ان‌شاءالله به جلوه معنوی، باطنی و تأویلی آن خواهیم پرداخت.
منشأ اصلی آب، یعنی ماده‌ای مرکب از اکسیژن و هیدروژن، باران است: «أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا، ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا؛ به درستی که ما آب باران را فراوان فروریختیم (از آسمان باراندیم) و بعد خاک زمین را به خوبی شکافتیم (به‌وسیله گیاهان).» (عبس/ ۲۵ و ۲۶)
برای پدیده نزولات آبی از آسمان بر زمین، واژه‌های گوناگونی با معانی و کاربردهای متعدد در قرآن کریم وجود دارد، از قبیل «مَطَر» که باران گاهی مفید و اکثراً مضر به‌صورت عذاب است، «غَیث» به معنای باران همیشه مفید بعد از خشکسالی که به فریاد مردم می‌رسد، «طَلّ» یا باران خفیف، «مآء مُنزَل» یا باران طبیعی، «وَدْق» که باران درشت‌دانه است، «بَرَد» یا تگرگ، «صَیّب» یا باران شدید، «وابِل» به معنای باران زیاد و «رَجع» که یکی از معانی آن باران است، به این دلیل که آب از آسمان به زمین می‌بارد، سپس به بخار و ابر تبدیل می‌شود، دوباره به زمین مراجعت می‌کند و... .
در موضوع نزول آب از آسمان با اهداف گوناگون از جمله احیای زمین مرده و سقایت آن، روان‌شدن در وادیه‌ها، رویش گیاهان و سرسبزشدن زمین، بهجت باغ‌ها و میوه‌دادن درختان، طهارت یا پاکی و پاکیزگی، برکت‌دادن، انتشار رحمت الهی و شرب و نوشیدن در حدود ۳٠ آیه از قرآن کریم با دو واژه سماء و ماء در کنار هم آمده و در پایان این آیات، همگان را به ایمان به خدا، تفکر، تذکر و تعقل دعوت کرده است.
در بعضی از آیات قرآن کریم، رابطه‌ای جالب میان وضعیت مادی آب با ساحات معنوی، مانند توحید و نبود شرک، حمد و استغفار و علم حضرت حق مشاهده می‌شود که قابل تأمل و تدبر است. توجه داشته باشید که این موضوع جدا از بحث تأویل است که ان‌شاءالله بعداً به آن خواهیم پرداخت.
ایکنا ـ لطفاً برای فهم بیشتر مطلب در ادامه به بعضی از این آیات اشاره کنید.
برای مثال این آیات عبارتند از آیه ۲۲ سوره بقره که پس از بیان موضوع نزول آب از آسمان به نفی شرک و درواقع به نبود شرک‌ورزی تصریح و امر کرده است: «...وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ و از آسمان، آبی [مانند برف و باران] نازل کرد و به‌وسیله آن از میوه‌های گوناگون، رزق و روزی برای شما بیرون آورد؛ پس برای خدا شریکان و همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید.»
همچنین در آیه ۶۳ سوره عنکبوت نیز پس از بیان این موضوع، به توحید و حمد خداوند تصریح کرده است: «وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ...؛ اگر از آنان بپرسی چه کسی از آسمان آبی نازل کرد و به‌وسیله آن زمین را پس از مردگی‌اش زنده ساخت؟ بی‌تردید خواهند گفت: خدا. بگو: همه ستایش‌ها ویژه خداست.»
علاوه بر این‌ها در آیه ۳۴ سوره لقمان، موضوع باران با لفظ «غیث» در ردیف موارد محدود و معدودی ذکر شده که علمش فقط در نزد خداوند است: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ... إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ یقیناً خداست که دانش قیامت فقط نزد اوست... بی‌تردید خدا دانا و آگاه است» و در آیات ۱۰ و ۱۱ سوره نوح(ع)، موضوع نزولات جوی با موضوع استغفار گره خورده و قابل توجه است: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا، يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا؛ پس گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره بسیار آمرزنده است، تا بر شما از آسمان باران پی‌درپی و بابرکت فرستد.»
فیزیک و شیمی آب به‌مثابه فراوان‌ترین و غیرمعمولی‌ترین ماده مرکب روی زمین که بیش از نیمی از وزن موجودات زنده را تشکیل می‌دهد، کم‌وبیش به یمن تلاش‌های علمی دانشمندان بر بشر آشکار شده است، اما بعد اصلی این نعمت شگفت‌انگیز که حیات‌بخشی آن است، برای بشر قابل فهم نیست؛ زیرا چگونگی حیات‌بخشی آب و قدرت درونی آن، خارج از دایره علم، عقل و ادراک بشر است.
ما عیناً می‌بینیم و با علم و دانشی که به آن دست یافته‌ایم، یقین داریم که آب، پایه و مایه انحصاری حیات در سرتاسر آفرینش محسوب می‌شود و همان‌طور که پیش از این عرض کردیم، قرآن مجید هم بر این واقعیت تأکید دارد: «وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ...» (انبیاء/ ۳۰)؛ اما چند پرسش مهم و جدی مطرح است که باید در پاسخ به آن‌ها تحقیق، تفکر و تدبر کافی و وافی صورت گیرد که در قسمت آینده به ادامه این بحث می‌پردازیم.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
